მთვარის ავტომობილი

  NASA (ინგლ. National Aeronautics and Administration) - აშშ-ის აერონავტიკისა და კოსმოსური სივრცის კვლევის ეროვნული სამმართველო. ეკუთვნის აშშ-ის ფედერალურ ხელისუფლებას.
  მიუხედავად იმისა, რომ ნასა არ არის საავტომობილო კომპანია, მთვარის ავტომობილის შექმნაში კი მონაწილეობა მიიღეს  ისეთმა ცნობილმა კომპანიებმა, როგორიცაა Boeing (მთლიანი კონსტრუქცია და აგებულება),  General Motors და Delco (სავალი ნაწილი, ელექტროამძრავი, მართვის სისტემები) , მაინც, ვინაიდან პროექტი განხორციელდა ნასას ფარგლებში, ამიტომ გადავწყვიტეთ ავტომობილის მარკის სახელწოდებად მიგვეჩნია აშშ-ს კოსმოსური სააგენტოს (NASA) დასახელება.
  
  აპოლონ 17-ის მისია იყო “აპოლონის” პროგრამით დაგეგმილი სამი სერიიდან J ტიპის უკანასკნელი მისია, რომელიც მისიის წინა G და H სერიებისგან განსხვავდებოდა გაცილებით ფართო ტექნიკური და სამეცნიერო შესაძლებლობებით. მისი სამეცნიერო მიზნები მოიცავდა  მთვარის ზედაპირის განსაზღვრული ტერიტორიიდან სანიმუშო მასალების შერჩევასა და გეოლოგიურ შესწავლას,  ექპერიმენტების ჩატარებას როგორც მთვარის ზედაპირზე, ისე ფრენის დროს და მთვარის ორბიტასა და ზედაპირზე ფოტოგრაფირებას. ეს თავის მხრივ გულისხმობდა მთვარის ზედაპირზე ექსპერიმენტების პაკეტს (ALSEP), მთვარის სეისმურ პროფილირებას (LSP), მთვარის ატმოსფეროს შემადგენლობის, გამონაფრქვევისა და მეტეორიტების შესწავლასა ( LEAM) და სხვ. ასევე მედიკო-ბიოლოგიურ ეხსპერიმენტებს Biostack II და BIOCORE.
   თავდაპირველი გათვლებით ავტომობილის შექმნაზე უნდა დახარჯულიყო 19 მლნ. დოლარი, თუმცა ეს თანხა არასაკმარისი აღმოჩნდა და საბოლოოდ დანახარჯმა შეადგინა 38 მლნ. დოლარი.
  აპოლონ 17-ის მისიაში შედიოდა სამი ასტრონავტი: მეთაური იუჯინ სერნანი, სამეთაურო მოდულის პილოტი რონალდ ევანსი და მთვარის მოდულის პილოტი ჰარისონ შმიდტი.
  მისია სულ მოიცავდა 12 დღეს _ გაფრენა მოხდა 1972 წლის 7 დეკემბერს, დილის 12:33 სთ-ზე, დედამიწაზე დაშვება კი განხორციელდა 19 დეკემბერს. სერნანი და შმიდტი დედამიწიდან 384 000 კმ-ით დაშორებულ მთვარის ზედაპირზე იმყოფებოდნენ სამი დღე (ევანსი რჩებოდა მთვარის ორბიტაზე) და ამ ხნის განმავლობაში მათ სამჯერ განახორციელეს ღია კოსმოსში გასვლა და მთვარის ავტომობილის გამოყენებით დაგეგმილი ამოცანების შესრულება.

 
  მთვარის ავტომობილი (ინგლ. Lunar Rover,  Lunar Loving Vehicle, LRV) - ოთხთვლიანი სატრანსპორტო საშუალება, განკუთვნილი მთვარის ზედაპირზე ადამიანთა გადაადგილებისთვის, რომელიც გამოყენებული იყო “აპოლონის” პროგრამის ფარგლებში ბოლო სამი ექსპედიციის დროს - “აპოლონ 15”, “აპოლონ 16” და “აპოლონ 17” 1970-იანი წლების დასაწყისში.

  ეს იყო ბატარეებზე მომუშავე ორადგილიანი ელექტრომობილი, რომელმაც საშუალება მისცა ასტრონავტებს ემოძრავათ მთვარის ზედაპირის უფრო დიდ ფართობზე და უფრო მეტი სიჩქარით (13 კმ/სთ-მდე), ვიდრე მხოლოდ სკაფანდრებით მოძრაობისას. ელექტრომობილის მიერ განვითარებული სარეკორდო სიჩქარე იყო 18 კმ/სთ “აპოლონ 16”-ის ექსპედიციის დროს, ხოლო “აპოლონ 15, -16, -17”-ის   მიერ გავლილი გზის საერთო სიგრძემ შესაბამისად შეადგინა 28, 27 და 36 კმ.

   კონსტრუქცია
  მთვარის ავტომობილი აღჭურვილი იყო მუდმივი დენის Delco-ს წარმოების ოთხი  ძრავით (თითოეული ბორბლისათვის ცალ-ცალკე), თითოეული სიმძლავრით 0,25 ცხ.ძ. (190 ვტ), 10,000 ბრუნით წუთში. ასევე საჭის ორი ძრავი (თითო-თითო წინა და უკანა თვლებისთვის). ელექტროენერგიის წყაროს წარმოადგენდა ვერცხლ-თუთიის ორი ბატარეა 36 ვოლტი ძაბვითა და 121 ა/სთ ტევადობით თითოეული. ეს ბატარეები წარმოადგენდა ასევე კავშირგაბმულობისა და ტელე-ფოტომოწყობილობის კვების წყაროს. ბატარეები და ელექტრონიკა აღჭურვილი იყო პასიური გაცივების სისტემით.
  თვლები შეიმუშავა კომპანიამ “General Motors”. თითოეული თვალი შედგებოდა ალუმინის დისკისა და 81 სმ დიამეტრისა და 23 სმ სიგანის საბურავისგან. საბურავი დამზადებული იყო თუთიის ფენით დაფარული 0,84 მმ სისქის ფოლადის დაწნული მავთულებისგან. საბურავის ფართობის დაახლოებით 50% ეკავა სპეციალურ ტიტანის პროტექტორს გრუნტთან საიმედო კონტაქტისათვის. თვლების ზემოთ მოთავსებული იყო მტვრის ფარები.
  მთვარის ავტომობილი იწონიდა 210 კგ-ს, ხოლო მისი ტვირთმზიდობა მთვარის მიზიდულობის პირობებში იყო 490 კგ. 3 მ სიგრძის ჩარჩო დამზადებული იყო ალუმინის მილებისგან და შედგებოდა ერთმანეთთან ე.წ. “სახსრებით” დაკავშირებული სამი ნაწილისგან, რის წყალობითაც ჩარჩო იკეცებოდა და მთვარეზე გაფრენისას ასე დაკეცილი გარედან მაგრდებოდა მთვარის მოდულზე. ავტომობილის მაქსიმალური სიმაღლე შეადგენდა 1,1 მ-ს. კლირენსი სრული დატვირთვისას - 35 სმ-ს. შემობრუნების რადიუსი - დაახლოებით 3 მ.
  მანქანის მართვა ხორციელდებოდა საჯდომებს შორის მოთავსებული T-ს ფორმის სახელურით. მართვის მოწყობილობა დამონტაჟებული იყო ცალკე ფარზე და შედგებოდა შემდეგი მაჩვენებლებისგან: სიჩქარე, გავლილი მანძილი, მოძრაობის აზიმუტი (კურსი), დახრილობა, ბატარეის სიმძლავრის მარაგისა და ტემპერატურის ინდიკატორი. ნავიგაციის უზრუნველყოფა ხდებოდა გიროკომპასითა და ოდომეტრით.
   მთვარის ავტომობილი აღჭურვილი იყო რადიო- და ტელეკავშირების საკუთარი სისტემით. მასში შედიოდა მიზანმიმართული ბადისებრი პარაბოლური ანტენა დედამიწასთან პირდაპირი კავშირისათვის, ასევე ანტენა სხვადასხვა დანიშნულებისათვის. ბორტზე დამონტაჟებული იყო ფერადი სატელევიზიო კამერა, 16 მმ-იანი კინოკამერა და 70 მმ-იანი ფოტოკამერა.

 
   გამოყენება
თითოეული ავტომობილის გამოყენება მოხდა სამი მოგზაურობისას სათითაოდ - ექსპედიციის სამი დღიდან თითოეულის თითო დღეს.

 მთვარის ზედაპირზე მოძრაობისას მთვარის მოდულიდან დაშორებას აფერხებდა ის გარემოება, რომ მთვარის ავტომობილის დაზიანებისას ასტრონავტებს სასიცოცხლო მარაგის ამოწურვამდე უნდა შეძლებოდათ დამოუკიდებლად მიეღწიათ მთვარის მოდულამდე. მას შემდეგ, რაც ასტრონავტების სკაფანდრებმა და მთვარის ავტომობილებმა (აპოლონ 15 და აპოლონ 16) დაამტკიცეს თავისი საიმედოობა, შესაძლებელი გახდა ბოლო ექსპედიციისას (აპოლონ 17) ავტომობილი დაშორებოდა მთვარის მოდულს მაქსიმალურ მანძილზე _ 7,6 კმ-ზე.
  LRV-ს ექსპლუატაციის დროს გარკვეული სიძნელეებიც იყო. მაგ., აპოლონ 17-ის ექსპედიციის დროს სამაგრს მოწყდა მართვის კონსოლი და რადიოკავშირის მოწყობილობა. მის გამართვას კიდევ უფრო ართულებდა მთვარის მტვერი, რაც უხვად ეფრქვეოდა ავტომობილს(რომ არაფერი ვთქვათ მთვარის ზედაპირის ტემპერატურაზე, რომელიც დღისით დაახლოებით +120-130^o C-ია, ღამით კი - საშუალოდ -150-170^oC). ასტრონავტებმა გადაწყვიტეს საკუთარი ძალებით აღედგინათ დაზიანებული მტვრის ფარი. ამისათვის მათ გამოიყენეს ადგილის რუკები, წებოვანი ლენტი და მომჭერები - მთვარის მოდულიდან აღებული გამანათებლების ფიქსატორები. ეს შემთხვევა შეიძლება ჩაითვალოს, როგორც ავტომობილის პირველი რემონტი დედამიწის გარეთ. ამჟამად ეს რუკები, მთვარის მტვრის ეროზიის კვალით გამოფენილია ავიაციისა და კოსმონავტიკის ეროვნულ მუზეუმში.
  ტრანსპორტიორზე დამონტაჟებული ფერადი სატელევიზიო კამერა იმართებოდა როგორც ასტრონავტების, ისე დედამიწაზე მყოფი ოპერატორის მიერ, რამაც მნიშვნელოვნად გააფართოვა გადაღებების შესაძლებლობები. კერძოდ, მოხერხდა აპოლონ 17-ის მთვარიდან აფრენის გადაღება.
   აპოლონ 17-მა წინა ექპედიციებთან შედარებით განახორციელა ყველაზე ხანგრძლივი პილოტირება მთვარეზე, ყველაზე დიდხანს იმყოფებოდა მის ზედაპირსა და ორბიტაზე, კვლევისათვის მოიცვა გაცილებით მეტი ფართობი მთვარის ზედაპირისა და მოიპოვა მრავალი ნიმუში.

               პუბლიკაციის გამოყენების შემთხვევაში გთხოვთ მიუთიოთ წყარო - www.allauto.ge